Voorbereiden op evolutie en revolutie: patroonmatige ontwikkeling van organisaties

Met de schaalvergroting en steeds meer eerstelijns organisaties is het nuttig om de patroonmatige ontwikkeling van organisaties te voorspellen, zodat bestuurders en betrokkenen hier rekening mee kunnen houden.

In de eerstelijnszorg kennen we de gezondheidscentra al zo’n dertig jaar. Uit ideële overwegingen gestart en blijven steken op vijftien procent van de eerstelijnszorg. Daarna rond 2000 de huisartsenposten uit pragmatische overwegingen: de huisartsen konden de werkdruk van de diensten niet meer aan en er ontstonden organisaties om het werk buiten kantooruren te organiseren. En sinds 2006 de zorgroepen, waarbij in eerste instantie de huisartsen, maar later ook apothekers, fysiotherapeuten en eerstelijns psychologen zich zijn gaan organiseren. Daarnaast zijn er enkele franchise-achtige organisaties als Arts en zorg en Rondom podotherapie of dieetketens. Kortom er ontstaan steeds meer organisaties in de eerstelijnszorg.

Organisaties kennen een afwisselende ontwikkeling van evolutie en revolutie. Steeds moeten er aanpassingen plaatsvinden om aan te blijven sluiten bij de externe- en interne ontwikkelingen. Hoe meer onzekerheden en hoe kleiner de speelruimte, hoe groter de kans dat er een crisis ontstaat, waardoor de evolutie overgaat in een revolutie.

Veel eerstelijns organisaties zijn informeel begonnen. Er bestonden geen voorbeelden voor de eerste gezondheidscentra, huisartsenposten of zorggroepen. Er werd leentjebuur gespeeld door te kijken hoe men dergelijke organisatievraagstukken in andere aanverwante sectoren georganiseerd had en dit werd vertaald naar de eigen nieuwe organisatie. Na enige jaren wordt bij interessante ontwikkelingen onderzoek gedaan of organisatiehandboeken geschreven, ontstaat landelijke overleg omdat organisaties zich willen gaan vergelijken, kennis en ervaring gaan uitwisselen. Dan komen er ook best practices-organisaties en die bepalen de verdere ontwikkeling van eerstelijns organisaties. Ook omdat externe stakeholders zoals zorgverzekeraars, banken of gemeenten, eisen gaan stellen aan de organisaties. Er vindt een proces van formalisatie plaats en de organisaties als geheel krijgen een positie in de landelijke bestuurlijke belangenarena.