Zodra instanties worden geconfronteerd met een mogelijk afkalven van identiteit, positie, invloed en macht, treedt een instinctief verdedigingsmechanisme in werking. Bedongen monopolie, vermeende onmisbaarheid en overtuiging van eigen gelijk kunnen nu eenmaal niet opgegeven worden. Vindt men. Er is immers hard voor en aan gewerkt. Helaas saboteert deze reflex de o zo noodzakelijke vooruitgang. Het is tijd voor zelfreflectie.
Gedachte-experiment
Stel, er zijn drie religies die min of meer dezelfde populatie willen bedienen. Ze baseren hun leer op dezelfde grondteksten, maar hebben ieder een eigen vertaling en wetten. Alle drie beweren ze het ware geloof te zijn en getuigen ze van hun orthodoxe belijdenis. Preken voor eigen parochie kunnen ze als geen ander. Ze bestijgen de kansel waar ze het woord ten overstaan van de geloofsgemeente in devotie verkondingen alsof het boven iedere twijfel verheven is. Aarzelend geïnitieerde onderlinge toenaderingspogingen hebben nauwelijks effect of worden resoluut afgewezen. Ze gruwen van de oecumenische visie.
Want alle drie hopen ze tot staatsreligie uitgeroepen te worden. Via politieke lobby en door middel van rondetafelgesprekken proberen ze de overheid in hun puriteinse kamp te krijgen. Tegelijkertijd staan ze op de scheiding der machten en scheiding van kerk en staat. Rechtspraak, interne bemoeienis of suggesties worden zelden op prijs gesteld. Behalve wanneer het in de agenda of exegese van de betreffende religie past. Wat ze wel verwachten, is voldoende financiële overheidssteun om tot de grootste uit te kunnen groeien en zo hun positie van nummer één definitief te vestigen.
Vooralsnog worden de principes van de drie bij toerbeurt door de overheid beoordeeld en eventuele mandaten bekrachtigd dan wel uitgebreid. Zonder dat die notabelen precies beseffen wat ze bewerkstelligen. Nee, dan de woordvoerders en kudde van het drietal. Zij vertegenwoordigen het heilige woord en kennen als enige het pad, dat in religieuze adoratie en extase verspreid wordt. De waarschuwing van Marx is hen kennelijk ontglipt.
Evenmin bezit de overheid voldoende inhoudelijke kennis en daadkracht om de religies bijeen te brengen. Dat onvermogen draagt helaas in grote mate bij aan het uitblijven van noodzakelijke herziening van het drievoudige aanbod. Want het is duidelijk dat het confessionele schisma niet bijdraagt aan het welzijn van de hooplozen. Zij staan lijdzaam aan de zijlijn en worden niet geholpen.
We hebben te maken met drie zelfgenoegzame stromingen, die over de hoofden van de behoeftigen om voorrang strijden. Ze vergen ook allen een eigen initiatie. De voorwaarden zijn onverbiddelijk en lidmaatschap is allesbehalve vanzelfsprekend. De stages van inwijding zijn ingewikkeld en het aantal uitvallers gedurende het ritueel aanzienlijk. De liturgie, ceremonieën en handelingen vereisen strikte opvolging. Gevolg is dat veel aspirant-gelovigen blijven verlangen naar hulp, maar die niet krijgen omdat ze niet aan de voorschriften voldoen. Terwijl ze na jaren dralen en zelf oplossingen zoeken eindelijk de stap hebben gemaakt. Wat tot grote teleurstelling, wantrouwen en afwijzing van iedere vorm van geloof leidt.
Cognitieve dissonantie
De argumenten die het trio kerken gebruikt om toch vooral op de eerste plaats te komen, zijn niet te bevatten voor boeren, burgers en buitenlui. Wat dat betreft is er de afgelopen decennia niets veranderd. Terminologie als subsidiariteit, redelijkheid, billijkheid, proportionaliteit, hardheidsclausule en evenredigheidsbeginsel passeren de revue. Voor de naar ondersteuning zoekende mens zijn het begrippen zonder substantie.
Op hetzelfde moment leven er buiten de drie religies voldoende ideeën om over de schaduw van het gepropageerde geloof heen te stappen. Maar de drie gezindten zijn zo geïmpregneerd door hun eigen gelijk en bevangen door hun rigide denkwijze, dat ze weigeren die inzichten serieus te nemen. Door openlijk te twijfelen aan de geloofsbrieven van die buitenstaanders, ze als iconoclast te betitelen, sluiten ze de rangen en bestrijden ze de broodnodige verandering. Zo bezweren ze ook alle gevoelens die mogelijk intern schuren. Daar kan geen edict tegenop. Wat ze niet zien is dit: de mensen die ze pretenderen te willen helpen, worden het slachtoffer van hun koppigheid en bewuste onwetendheid.
Reformatie
Als we mensen met grote financiële moeilijkheden – en dan heb ik het over zowel armoede als problematische schulden – daadwerkelijk serieus nemen en duurzaam willen helpen, dan dienen de drie religies (bewindvoering, minnelijk traject en wettelijk traject) hun strenge leer los te laten en dient de overheid resoluut het voortouw te nemen.
Hetzelfde geldt voor instanties als bijvoorbeeld BKR, NVVK en VNG. Hou op met blind geloof in eigen kunnen, neem afscheid van territoriumdrift en sta open voor vernieuwing en hervorming. Geen van allen kunnen ze het zich nog langer veroorloven als kleindenkende kruideniers te volharden in achterhaalde overtuigingen. Stop het dispuut en navelstaren. Laat het oude los. Gebruik de kennis en ervaring die alomtegenwoordig is. Aanvaard samenwerking en omarm mededogen als leidraad. Vorm een oecumene. Iemand zei ooit: “Als je keer op keer in dezelfde situatie komt, is het tijd om je af te vragen of je er iets mee te maken hebt.” Een mooie parafrase van Einstein en een waarheid als een koe. Kijkend naar de ‘prestaties’ van schuldhulpverlening van de afgelopen vijftig jaar, is er maar een conclusie mogelijk. Het werkt niet. Daarom verdient schuldhulpverlening een schone lei. Dit blijf ik herhalen. Voor iedereen die hulp nodig heeft. Voor iedereen die wil horen. Tot het gebeurt. Maakt me niet uit door wie. Als het maar gebeurt.
