Een op de twee Nederlanders heeft moeite om zelf de regie te voeren over gezondheid, ziekte en zorg. Het ontbreekt hen aan kennis, motivatie en zelfvertrouwen. Drie op de tien volwassen Nederlanders beschikt over onvoldoende functionele lees- en rekenvaardigheden en onvoldoende vermogen om (gezondheids-)informatie te vinden en te verwerken. Maar gezondheidsvaardigheden zijn te leren en te ontwikkelen en ook zorgaanbieders en instellingen kunnen leren beter met mensen met lage gezondheidsvaardigheden om te gaan.
Van Nederlandse burgers en patiënten wordt steeds meer verwacht dat zij over de vaardigheden beschikken om een actieve rol op zich nemen in de zorg voor hun eigen gezondheid en ziekte en die van hun naasten. Niet iedereen is daar echter even goed toe in staat. Gezondheidsvaardigheden worden op verschillende manieren gedefinieerd. In meer beperkte definities ligt de nadruk op functionele lees- en rekenvaardigheden en het vermogen om informatie te vinden en te verwerken (health literacy). Bredere definities omvatten aspecten zoals zelfvertrouwen, motivatie, kritisch vermogen en sociale vaardigheden. In de kennissynthese ‘Gezondheidsvaardigheden: Niet voor iedereen vanzelfsprekend’ van het NIVEL wordt de stand van de kennis over gezondheidsvaardigheden opgemaakt.
Gezondheidsuitkomsten
Gezondheidsvaardigheden houden verband met het niveau van kennis en informatie, en hebben invloed op de leefstijl, het zorggebruik en toegang tot de zorg, communicatie met de zorgverlener, zelfmanagement en medicijngebruik. Lage gezondheidsvaardigheden hangen samen met slechtere gezondheidsuitkomsten: een minder goede gezondheid en een grotere kans op overlijden. De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) beschouwt gezondheidsvaardigheden als dé centrale determinant van ongelijkheid in gezondheid. Door de grote verschillen in gezondheid en ziekte tussen mensen met een verschillende sociaaleconomische achtergrond en de steeds grotere rol en verantwoordelijkheid van burgers voor hun eigen gezondheid, neemt de aandacht voor gezondheidsvaardigheden zowel in Nederland als Europa toe.
Vaardigheden leren
Uit met name Amerikaans onderzoek blijkt dat gezondheidsvaardigheden competenties zijn die je kan leren en ontwikkelen. In de VS zijn verschillende interventies ontwikkeld om gezondheidsvaardigheden te bevorderen. Volgens NIVEL-onderzoeker Jany Rademakers loopt Europa enigszins achter. “We kunnen veel leren van dat Amerikaanse onderzoek, maar niet alles is te generaliseren naar de Nederlandse situatie.” Daarom is er volgens Rademakers meer Nederlands onderzoek nodig naar gezondheidsvaardigheden. “Interventies voor de bevordering van gezondheidsvaardigheden moeten worden ontwikkeld en geëvalueerd, zowel voor de klinische setting als voor preventie en gezondheidszorg.” Over sommige aspecten, bijvoorbeeld de gezondheidsvaardigheden van allochtonen, ontbreekt Nederlands onderzoek totaal. Rademakers pleit verder voor onderzoek naar de problemen die door zorgverleners en organisaties ervaren worden bij de implementatie van beleid, inzichten en hulpmiddelen op het gebied van gezondheidsvaardigheden. “Deels ontbreekt het nog aan bewustzijn voor de problemen van mensen met lage gezondheidsvaardigheden.”
Kennissyntheses
De kennissynthese ‘Gezondheidsvaardigheden: Niet voor iedereen vanzelfsprekend’ is gebaseerd op eigen wetenschappelijk onderzoek en internationale wetenschappelijke literatuur. Deze is onderdeel van de serie overzichtstudies en kennisvragen van het NIVEL. Hierin geeft het NIVEL inzicht in de stand van de kennis, toegesneden op een gerichte beleidsvraag en in de thema’s die op dit moment van belang zijn. Dit jaar zijn onder meer de overzichtstudies ‘Ouderen van de toekomst’ en ‘De wijkverpleegkundige van vandaag en morgen’ verschenen.
